“Το δέντρο με τα τσόκαρα” του Ερμάνο Όλμι

Ηιστορία διαδραματίζεται το 1898 και παρακολουθεί ένα χρόνο από τη ζωή τεσσάρων οικογενειών χωρικών, που ζουν σε μια αγροικία κοντά στο Μπέργκαμο. Σπίτια, στάβλοι, γη και ζώα ανήκουν όλα σε ένα γαιοκτήμονα, στον οποίο είναι υποχρεωμένοι να δίνουν το δύο τρίτα της παραγωγής τους. Οι άνθρωποι είναι πάρα πολύ φτωχοί και όμως καταφέρνουν να αντλούν χαρά από τα πιο μικρά πράγματα. Στο κοινό σπίτι που ζουν ανταλλάσουν ιστορίες και προσευχές.

Μια χήρα προσπαθεί με χίλιους κόπους να μεγαλώσει τα παιδιά της. Παρά τη φτώχεια της δίνει φαγητό σε ένα ζητιάνο που χτυπάει την πόρτα της. Και όταν η αγελάδα της αρρωσταίνει, τη θεραπεύει δίνοντάς της να πιει αγιασμό!

Μια κοπέλα παντρεύεται έναν από τους νεαρούς της φάρμας. Στο ταξίδι του μέλιτος, στο Μιλάνο, το ζευγάρι πέφτει πάνω στις λαϊκές εξεγέρσεις, γνωστές ως «διαμαρτυρία του στομαχιού» και την καταστολή της από το στρατηγό Μπάβα Μπεκάρις, που έστρεψε τα κανόνια στις μάζες, αφήνοντας 80 νεκρούς και 450 τραυματίες. Οι νεαροί παρακολουθούν όσα γίνονται χωρίς αναρωτήσεις.
Ένα κοριτσάκι έχει μια τρυφερή σχέση με τον παππού της, που έχει βρει μια δική του συνταγή για να φυτεύει και να μεγαλώνει ντομάτες. Μία από τις οικογένειες έχει ένα πολύ έξυπνο γιο. Αποφασίζουν, λοιπόν, αντί να μείνει κοντά τους και να δουλεύει στα χωράφια, να τον στείλουν στο σχολείο, στην πόλη, παρότι αυτό είναι μια μεγάλη θυσία. Το παιδί είναι υποχρεωμένο να ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί και να περπατάει αρκετά χιλιόμετρα για να φτάσει στο σχολείο. Μια μέρα, ενώ γυρνάει στο σπίτι, τα παπούτσια του διαλύονται. Δεν έχουν, όμως, χρήματα για να του αγοράσουν καινούργια. Τότε ο πατέρας του αποφασίζει να κόψει ένα δέντρο και να του φτιάξει από αυτό ένα ζευγάρι ξύλινα τσόκαρα. Όταν, όμως, ο αφέντης το μαθαίνει, διώχνει την οικογένεια από την ιδιοκτησία του. Οι υπόλοιποι τους παρακολουθούν να φεύγουν χωρίς να αντιδράσουν, μόνο προσεύχονται γι’ αυτούς.

ΟΌλμι, που έχει κάνει τη σκηνοθεσία, το σενάριο, τη διεύθυνση φωτογραφίας και το μοντάζ αποτυπώνει τις ζωές (των χωρικών) με τον τρόπο κάποιου που θυμάται ένα μακρινό παρελθόν, παρότι, γεννημένος το 1931, δεν μπορεί παρά να θυμάται αναμνήσεις άλλων. Αντί να διαμορφώσει το υλικό του με τις γνώσεις που έχει, επιτρέπει στους θεατές να το ερμηνεύσουν μόνοι τους. Έτσι η ταινία μας μπλέκει πολύ περισσότερο από εκείνες που επιμένουν να μας υπαγορεύουν πώς να αισθανθούμε (και πιθανότατα δεν το κατορθώνουν).

Vincent Canby, The New York Times

«Άμεσα, αντικειμενικά, αλλά με τρυφερότητα (το φιλμ) φέρνει στην οθόνη τη μεγάλη, σκληρή, αληθινή περιπέτεια της ζωής και της επιβίωσης μέρα τη μέρα, χρόνο το χρόνο, την εμπειρία των συνηθισμένων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο… η κάμερα βρίσκεται πάντοτε στο σωστό σημείο… αλλά το μεγάλο ερώτημα, που προκύπτει από τις αληθινές και απίστευτα πειστικές ερμηνείες ανθρώπων που δεν είναι ηθοποιοί, παραμένει πάντα: αλήθεια, πώς τα καταφέρνει; (ο Όλμι)».

Μάικ Λι, σκηνοθέτης

Η δύναμη της ταινίας δεν βρίσκεται μόνο στις υπέροχες περιγραφές των εποχών που αλλάζουν, σε ένα πανέμορφο κομμάτι της Λομβαρδίας, ούτε στη συμπάθεια, που δεν γίνεται ποτέ συμπόνια, προς τους συνηθισμένου ανθρώπους που ο Όλμι βρίσκει τόσο ασυνήθιστους, αλλά στη μετρημένη προσέγγιση στη σκληρή ζωή εκείνων που ζουν στην ένδεια και τους εκμεταλλεύονται οι ισχυροί. […] Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ που δεν είναι ντοκιμαντέρ, λίγο νοσταλγικό ίσως για τους καιρούς που πέρασαν, που δεν διστάζει όμως να επισημάνει τη φαυλότητα του παλιού συστήματος και τη σκληρή μάχη με τη φύση. […] Οι ακριβείς και διακριτικές ταινίες του Όλμι δεν δραματοποιούν. Μοιάζουν να υπάρχουν με ένα φυσικό τρόπο, οι χαρακτήρες κινούνται σε ένα αυθεντικό περιβάλλον, έτσι ώστε σε κάνουν να ξεχνάς τη δεξιοτεχνία με την οποία είναι φτιαγμένες. Είναι πολύ θετικό το ότι αρκετοί από τους καλύτερους σύγχρονους Ιταλούς σκηνοθέτες θεωρούν το έργο του Όλμι ως πρότυπο.

Derek Malcolm, The Guardian

Ο Όλμι αφηγείται τη ζωή, τους φόβους, τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών που πέρασαν από την Ιστορία χωρίς να αφήσουν ίχνη. Άνθρωποι ενός κόσμου φτιαγμένου από κόπο και φτώχεια, τραγούδια και αφηγήσεις, πίστη και προσευχή. Ενός κόσμου τόσο φτωχού όπου όλα είχαν αξία και σημασία. Ενός κόσμου με λίγο χώρο για χαρά. Ενός κόσμου που έσκυψε το κεφάλι, όταν ο αφέντης έδιωχνε την οικογένεια, γεγονός που δέχτηκε με παραίτηση… Μια ταινία που κυλά αργά σαν τη ζωή των ταπεινών πρωταγωνιστών της. Όλοι τους, εξαίρετοι ερασιτέχνες…

Ριζοσπάστης

Πιστός στην νεορεαλιστική παράδοση της πατρίδας του ο Όλμι φτιάχνει ένα λυρικό κι υψηλά αισθαντικό φιλμ. Το νοσταλγικό πορτρέτο των αγροτών συμπληρώνουν πολιτικές νύξεις για τον μορφούμενο σοσιαλισμό μεταξύ των εργατών που προκύπτει απ’ την ανάγκη για επιβίωση.

Cinemart.gr

Γεννήθηκε στο Μπέργκαμο, στις 24 Ιουλίου 1931. Γιος χωρικών, έζησε στερημένα παιδικά χρόνια. Σπούδασε σε δραματική σχολή στο Μιλάνο, αλλά στη συνέχεια εργάστηκε για μεγάλο διάστημα στην εταιρεία ηλεκτρισμού Edisonvolta, όπου για μία σχεδόν δεκαετία (1952-61), σκηνοθέτησε περισσότερες από 40 ταινίες μικρού μήκους, με χαρακτήρα ντοκιμαντέρ.

Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, με τίτλο «Ο χρόνος σταμάτησε» (Il tempo si è fermato, 1959), σημείωσε μεγάλη επιτυχία και ακολούθησαν τα φιλμ «Η θέση» (Il posto, 1961), που περιέχει αυτοβιογραφικά στοιχεία από την υπαλληλική του καριέρα και «Οι αρραβωνιασμένοι» (I fidanzati, 1963). Ακολούθησε η καθαρά εμπορική ταινία «Και ήρθε ένας άνθρωπος» (E venne un uomo, 1964), με θέμα τον πάπα ΙωάννηΚΓ΄, τον οποίο υποδύθηκε ο Ροντ Στάιγκερ και στη συνέχεια οι ταινίες «Κάποια μέρα» (Un certo giorno, 1968), «Στη διάρκεια του καλοκαιριού» (Durante l’ estate, 1971) και «Η περίσταση» (La circostanza, 1974). Το 1978 σκηνοθέτησε την πιο γνωστή ταινία του, «Το δέντρο με τα τσόκαρα» (L’ albero degi zoccoli), που τιμήθηκε με το Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών και πολλά άλλα βραβεία.

Τη δεκαετία του ’80 άρχισε να εργάζεται και για την τηλεόραση, με έργα συχνά θρησκευτικού περιεχομένου, όπως «Οι επτά τελευταίες λέξεις του Λυτρωτή μας πάνω στο σταυρό» (1985), η «Βίβλος» κά. Άλλες ταινίες του είναι οι: «Χρόνια πολλά στην κυρία» (Lunga vita alla signora, 1987), η οποία κέρδισε τον Ασημένιο Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας, «Ο μύθος του Άγιου Πότη» (La leggenda del Santo Bevitore, 1988), που τιμήθηκε με το Χρυσό Λέοντα στο ίδιο φεστιβάλ, «Il mestiere delle armi» (2000), μια ιστορική αναφορά στους πολέμους που διεξήγαγε ο παπικός στρατός εναντίον των Γερμανών εισβολέων το 16^ο αι., «Οι πειρατές των ονείρων» (Cantndo dietro I paravanti, 2003), κ.ά.

Ο Όλμι ήταν πάντα ένας σκηνοθέτης χαμηλών τόνων και ουμανιστικού προσανατολισμού, ένας οξυδερκής παρατηρητής της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Θεωρείται από τους καλύτερους επιγόνους του ιταλικού νεορεαλισμού, ενώ στις ταινίες του διακρίνονται τόσο η μαρξιστική οπτική της πραγματικότητας όσο και η πίστη του στη ρωμαιοκαθολική χριστιανική παράδοση.

1959: Il tempo si è fermato (Ο χρόνος σταμάτησε)

1961: Il posto (Η θέση)

1963: I fidanzati (Οι αρραβωνιασμένοι)

1965: E venne un uomo (Και ήρθε ένας άνθρωπος)

1967: La cotta

1969: Un certo giorno (Κάποια μέρα)

1971: Durante l’ estate (Στη διάρκεια του καλοκαιριού)

1974: La circostanza (Η περίσταση)

1978: L’ albero degli zoccoli (Το δέντρο με τατσόκαρα)

1982: Camminacammina

1987: Lunga vita alla signora (Χρόνια πολλά στην κυρία)

1988: La leggenda del Santo Bevitore (Ο μύθος του Αγίου Πότη)

1993: Il segreto del bosco vecchio (Το μυστικό του παλιού δάσους)

2001: Il mestiere delle armi

2003: Cantando dietro I paraventi (Οι πειρατές των ονείρων)

2005: Tickets (σε συν-σκηνοθεσία με τον Αμπάς Κιαροστάμι και τον Κεν Λόουτς)

2007: Centochiodi

2011: Il villaggio di cartone

2014: Tomeranno I prati