Tο ‘Notorious’ είναι, μαζί με το ‘Shadow of a Doubt’, η καλύτερη απ’ τις ταινίες που έκανε ο Χίτσκοκ κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του στην Αμερική. Όντως δεν έχω κανέναν λόγο να διαφωνήσω με τον Φρανσουά Τρουφό όταν αναφέρει το ‘Notorious’ ως το μοναδικό έργο που παρέχει την πληρέστερη αντιπροσώπευση της τέχνης του Χίτσοκ.

Το ‘Notorious’ είναι η πρώτη ταινία του Χίτσκοκ που περιλαμβάνει δύο από τα μεγαλύτερα ρομαντικά αστέρια του Χόλιγουντ. Για να αποδώσει το μεγάλο εύρος του ρομαντισμού τους, από το πάθος μέχρι τη διαστροφή, ο Χίτσκοκ ανέπτυξε ένα πλούσιο οπτικό εκφραστικό στυλ. Το Notorious είναι η πρώτη ταινία του Χίτσκοκ στην οποία κάθε πλάνο δεν είναι μόνο γεμάτο νόημα, αλλά και όμορφο, όσο όμορφοι είναι και οι Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Κάρι Γκράντ φωτογραφημένοι από τον Τέντ Τέτζλαφ κάτω από την σκηνοθεσία του Χίτσκοκ: από τα πλούσια φωτισμένα κοντινά πλάνα στον ιππόδρομο στα μεγαλειώδη, απαλά, διάχυτα πλάνα με τον γερανό που ξεκινούν την αγωνιώδης σκηνή του πάρτι. Ο Χίτσκοκ μοιάζει να είναι ερωτευμένος με τον κόσμο που δημιουργεί. Σε κάθε πλάνο μας κλέβει την ανάσα. Για πρώτη φορά σε μια ταινία του Χίτσκοκ, η κάμερα καταφέρνει έναν πλούσιο ρομαντισμό ισάξιο της εξυπνάδας, κομψότητας και θεατρικότητας – έτσι θα συνεχίσει και στις επόμενές του ταινίες.

Όταν ο Χίτσκοκ έφτιαχνε το ‘Rebecca’, ο παραγωγός Ντέιβιντ Ο. Σέλζνικ πρόσεξε η ηρωίδα της ταινίας (Τζόαν Φοντέν), να παρουσιάζεται πάντα με τέτοιο τρόπο ώστε οι θεατές να ταυτίζονται μαζί της. Ενδιαφερόμαστε για το τι θ’ απογίνει γιατί φανταζόμαστε τον εαυτό μας στη θέση της, γιατί πάντα συμπεριφέρεται μ’ έναν τρόπο που θα μας άρεσε και μας να φανταζόμαστε ότι θα συμπεριφερόμασταν αν βρισκόμασταν στην ίδια κατάσταση.

Βλέποντας το Notorious, ενδιαφερόμαστε για το τι θα συμβεί στην Αλίσια. Αλλά ενδιαφερόμαστε γι’ αυτήν την γυναίκα, ή μάλλον ενδιαφερόμαστε τόσο βαθιά, γιατί είναι αυτή που είναι. Επειδή είναι η Ίνγκριντ Μπέργκμαν, δεν αμφισβητούμε το βάθος της αγάπης της για τον Ντέβλιν, ή το μεγάλο της βάσανο που ο άντρας των ονείρων της επανειλημμένα αρνείται να εκδηλώσει τα συναισθήματα του γι’ αυτήν. Όμως δεν μας αρέσει να φανταζόμαστε ότι θα συμπεριφερόμασταν με τον τρόπο που έκανε αυτή. Εκείνη απεγνωσμένα θέλει να του αποδείξει ότι αξίζει αγάπη. Τότε γιατί του προσποιείται ότι είναι πράγματι η ταπεινωμένη γυναικά που πιστεύει – ή προσποιείται ότι πιστεύει – ότι είναι;

Και ενδιαφερόμαστε για τον Ντέβλιν, ή ενδιαφερόμαστε τόσο βαθιά, γιατί είναι κι αυτός, αυτός που είναι. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, η απροθυμία του (και η ανικανότητα του) να εκδηλώσει τα συναισθήματα του, αδυσώπητα οδηγούν την Αλίσια στην αγκαλιά του Άλεξ Σεμπάστιαν (Κλάουντ Ρέινς), τον αρχηγό του κύκλου των Ναζί, και υπό τον έλεγχο της κακιάς μάγισσας μητέρας του Άλεξ (Λεοπόλντιν Κόνσταντιν). Αν καταφέρουν να δηλητηριάσουν την Αλίσια, ή αν οι Ναζί συνοδοί τους ανακαλύψουν ότι είναι μια Αμερικανίδα πράκτορας, και την σκοτώσουν οι ίδιοι, ο υπαίτιος θα είναι ο Ντέβλιν, όπως και αυτοί. Αυτός συνεχίζει να προσποιείται ότι είναι αδιάφορος για την Αλίσια, ή ακόμη κι ότι τη μισεί. Επειδή όμως είναι ο Κάρι Γκράντ , δεν αμφισβητούμε ότι έχει το απαιτούμενο πνευματικό βάθος και την δύναμη του χαρακτήρα ενός ρομαντικού ήρωα.

Επειδή η Αλίσια και ο Ντέβλιν είναι η Ίνγκριντ Μπέργκμαν και ο Κάρι Γκραντ, πιστεύουμε στο παραμυθένιο τέλος της ταινίας – το πιστεύουμε όταν αυτός ο άντρας σπάει την σιωπή του και δηλώνει ότι αγαπούσε αυτήν την γυναίκα απ’ την αρχή, και τα λόγια του ξυπνούν μέσα της την δύναμη να περπατήσει κάτω τις σκάλες και έξω από το σπίτι.

To ‘Suspicion’ μας κρατάει στο σκοτάδι μέχρι το πλάνο όπου ανακαλύπτουμε ότι ο Κάρι Γκράντ αγαπάει την γυναίκα του και σχεδιάζει να την σκοτώσει. Και ακόμη κι όταν ο Γκράντ τελικά τυλίγει τα χέρια του γύρω στην Τζοάν Φοντέν, η κίνησή του είναι απόλυτα αμφίσημη – μπορούμε να το ερμηνεύσουμε ως επιβεβαίωση της αγάπης του γι’ αυτήν, ή ένα σημάδι ότι είναι έτοιμος να την στραγγαλίσει. Παρόμοια, το ‘Rebbeca’ παρακρατεί κρίσιμες πληροφορίες για τον χαρακτήρα του Λόρενς Ολίβιερ. Συγκεκριμένα, ότι δεν αγαπούσε την Ρεβέκκα, όπως πίστευε η νέα του γυναίκα, αλλά την μισούσε. Αντιθέτως, στο ‘Notorious’, ο Χίτσκοκ δεν παρακρατεί καμία τέτοια πληροφορία. Ξέρουμε ότι ο Ντέβλιν οδηγεί την Αλίσια στην αγκαλιά του Άλεξ γιατί την αγαπάει, όχι γιατί υπάρχει κάποια παρεξήγηση μεταξύ τους. Το γεγονός ότι βασανίζουν ο ένας τον άλλον, αλλά και τους εαυτούς τους, διατηρεί την αναγκαιότητα της τραγωδίας.

Το αριστουργηματικό σενάριο του Μπέν Χέχτ υπονοεί πως το ότι είμαστε ικανοί να σκοτώνουμε ότι αγαπάμε περισσότερο είναι ένα στοιχείο ριζωμένο στην ανθρώπινη ύπαρξη. Η πολύ ανθρώπινη δυνατότητά μας να είμαστε απάνθρωποι είναι το σκοτεινό μυστήριο στην καρδιά του ‘Notorious’. Παρ’όλα αυτά, η πιθανότητα παραμένει ζωντανή στο ‘Notorious’ ότι το θαύμα της αγάπης μπορεί να μας σώσει από τη διαστροφή μας .

Απ’ αυτήν την άποψη, το Notorious είναι υποδειγματικό εκείνης της αξιοσηεμίωτης στιγμής ανάμεσα στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τις ακόμα σκοτεινότερες μέρες του Ψυχρού Πολέμου. Μαζί με ταινίες όπως το ‘The Best Years of Our Lives’ και ‘It’s a Wonderful Life’, το ʼNotoriousʼ αναγνωρίζει ότι η δυνατότητα απανθρωπιάς δεν είναι αποκλειστική ιδιότητα των Ναζί ή άλλων κακούργων, ουσιαστικά διαφορετικών από μας.

Όπως κι αυτές οι ταινίες, ακόμη, το ʼNotoriousʼ συνδυάζει τη παραδοχή αυτή με την ταυτόχρονη έκφραση της πίστης ότι δεν είναι αργά να βρούμε λύτρωση. Ήδη από το ‘Rope’ όμως του 1948, η αισιοδοξία αυτή σχεδόν εξαφανίζεται από την δουλειά του Χίτσκοκ.

Αν το Notorious είναι η πρώτη ταινία του Χίτσκοκ που καταφέρνει ένα αισιόδοξο τέλος, – αισιόδοξο αν είσαι η Αλίσια ή ο Ντέβλιν, και όχι ο Άλεξ ή η μητέρα του – τόσο συναισθηματικά ικανοποιητικό όσο και ευφυέστατο, είναι επίσης κι η τελευταία ταινία του Χίτσκοκ – το ‘North by Northwest’ είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα – που μας καλεί να πιστέψουμε σε ένα τέτοιο τέλος. Αρκεί να σκεφτούμε το ‘The Birds’, όπου ο Γοητευτικός Πρίγκιπας δεν μπορεί να ξυπνήσει την Ωραία Κοιμωμένη, για να εκτιμήσουμε το χάσμα που χωρίζει το ʼNotoriousʼ, παρά τη σκοτεινότητά του, από τα αριστουργήματα απόγνωσης του Χίτσκοκ στις δεκαετίες του ʼ50 και ’60.

του Ουίλιαμ Ρόθμαν

ΟΆλφρεντ Χίτσκοκ γεννήθηκε στις 13 Αυγούστου 1899 στο Ιστ Εντ του Λονδίνου και πέθανε στις 29 Απριλίου 1980 στο Λος Άντζελες. Ο Χίτσκοκ ξεκίνησε να δουλεύει σε κινηματογραφικό στούντιο του Λονδίνου το 1920 σχεδιάζοντας τους τίτλους αρχής για όλες τις ταινίες του στούντιο. Μετά από δύο χρόνια του δόθηκε η ευκαιρία να κάτσει στην καρέκλα του σκηνοθέτη. Ο σκηνοθέτης της ταινίας Always Tell Your Wife αρρώστησε και ζητήθηκε από τον Χίτσκοκ να τον αντικαταστήσει για να ολοκληρωθεί η ταινία. Οι παραγωγοί εντυπωσιάστηκαν από το αποτέλεσμα και του ανάθεσαν να γυρίσει την πρώτη του ουσιαστικά ταινία, που ήταν ο Αριθμός 13. Μετά από λίγο καιρό όμως το στούντιο έκλεισε. Ο Χίτσκοκ προσλήφθηκε στην Gainsborough Pictures ως σεναριογράφος και σχεδιαστής τίτλων.

Το 1925 κατάφερε να σκηνοθετήσει το Pleasure Garden και αυτό σηματοδοτεί ουσιαστικά την αρχή της καριέρας του ως σκηνοθέτης. Μετά από μια επιτυχημένη δεκαετία του ’30, με ταινίες όπως τα 39 σκαλοπάτια, Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά, Σαμποτάζ, με το ξεκίνημα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου αποφάσισε να μετακομίσει μόνιμα στις ΗΠΑ. Όταν επισκέφθηκε το Χόλυγουντ το 1940, όλοι οι παραγωγοί των μεγάλων στούντιο του έκλεισαν την πόρτα γιατί πίστευαν ότι δε θα μπορούσε να κάνει καριέρα στο χώρο. Τελικά, ο μεγαλο-παραγωγός Ντέιβιντ Ο’ Σέλζνικ του πρόσφερε ένα επταετές συμβόλαιο. Του ανέθεσε αρχικά μια ταινία για τον Τιτανικό, αλλά το σχέδιο τελικά απορρίφθηκε και του ανέθεσε τη Ρεβέκκα. Η ταινία κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ταινίας του 1940, αλλά φυσικά το Όσκαρ πήγε στον παραγωγό και όχι στον Χίτσκοκ.

Για τα επόμενα 20 χρόνια, μέχρι το Ψυχώ, γύριζε τη μια ταινία πίσω από την άλλη. Το 1955 συμφώνησε να προλογίζει μια τηλεοπτική σειρά με τίτλο Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ παρουσιάζει, που διήρκεσε δέκα χρόνια. Μετά την καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία του Ψυχώ άρχισε να σκηνοθετεί ταινίες όλο και πιο αραιά. Από το 1977 μέχρι και το θάνατό του, δούλευε πάνω στη δημιουργία ενός φιλμ με τίτλο The Short Night. Μετά το θάνατό του, ο σεναριογράφος Ντέιβιντ Φρίμαν εξέδωσε την τελική εκδοχή του σεναρίου.

Προτάθηκε έξι φορές για Όσκαρ σκηνοθεσίας, το 1941 (Ρεβέκκα), το 1942 (Υποψίες), το 1945 (Στον ίσκιο του θανάτου/Ναυαγοί) το 1946 (Νύχτα αγωνίας), το 1955 (Σιωπηλώς μάρτυς) και το 1961 (Ψυχώ), αλλά δε το κέρδισε ποτέ.

1976     Οικογενειακή συνομωσία)

1972     Φρενίτις

1969     Τοπάζ

1966     Σχισμένο παραπέτασμα

1964     Μάρνι

1963     Τα πουλιά

1960     Ψυχώ

1959     Στη σκιά των τεσσάρων γιγάντων

1958     Δεσμώτης του ιλίγγου

1957     13 εγκλήματα ζητούν ένοχο

1956     Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά

1956     Ποιος σκότωσε το Χάρι;

1955     Το κυνήγι του κλέφτη

1954     Σιωπηλός μάρτυρας

1954     Τηλεφωνήσατε ασφάλεια αμέσου δράσεως

1952     Η εξομολόγηση

1951     Ο άγνωστος του εξπρές

1950     Ο δολοφόνος έρχεται κάθε βράδυ

1949     Στον αστερισμό του αιγόκερω

1948     Η θηλειά

1947     Υπόθεση Παραντάιν

1946     Υπόθεση Νοτόριους

1945     Νύχτα αγωνίας

1944     Bon Voyage

1944     Περιπέτεια στην Μαδαγασκάρη

1943     Η σωσίβια λέμβος)

1943     Το χέρι που σκοτώνει

1942     Σαμποτέρ

1941     Υποψίες

1941     Ο κύριος και η κυρία Σμιθ

1940     Πολεμικός ανταποκριτής

1940     Ρεβέκκα (περνώντας δίπλα από έναν τηλεφωνικό θάλαμο -123′)

1939     Η Ταβέρνα της Τζαμάικα

1938     Η εξαφάνιση της κυρίας (στην πλατφόρμα του σιδηροδρομικού σταθμού Victoria -90′)

1937     Νέα και αθώα (ως φωτογράφος στο δικαστήριο -15′)

1936     Ο Μυστικός πράκτορας

1936     Σαμποτάζ

1935     Τα 39 σκαλοπάτια (έξω από ένα θέατρο -7′)

1934     Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά

1933     Βιεννέζικα Βαλς

1932     Νούμερο Δεκαεπτά

1932     Πλούσιοι και παράξενοι

1931     Το παιχνίδι της σάρκας

1930     Mary – sir John Greift Ein (Γερμανική βερσίον του Φόνου)

1930     Φόνος (στον χώρο του εγκλήματος -60′)

1930     Η Ήρα και το παγόνι

1930     Elstree Calling (Το πρώτο αγγλικό μιούζικαλ)

1929     Harmony Heaven

1929     Ο άνθρωπος από το νησί Μαν

1929     Εκβιασμός (στον υπόγειο -11′)

1928     Η γυναίκα του αγρότη

1928     Σαμπάνια

1927     Κατήφορος

1927     Το Ρινγκ

1927     Εύκολη αρετή (διασχίζοντας ένα γήπεδο τένις – 15′)

1927     Ο νοικάρης (σε γραφείο εφημερίδας – 3′ και στον όχλο σε μια σύλληψη

1926     Ο αετός του βουνού

1925     Ο κήπος της ηδονής

1922     Αριθμός 13

Ψυχώ (1961)